ऋषि पँचमीको महात्म्य !!

ऋषि, मुनि, योगी, ध्यानी, सन्त, बुद्ध, सिद्ध, महात्मा, साधु, सन्यासी, कवि, त्यागी, तपस्वी, ज्ञानी आदिलाई र अझ विशेष गरेर पारमार्थिक मन्त्र द्रष्टाका ईश्वरीय-वेदध्वनिलाई लिपी वद्ध गरिदिई मानवका हितार्थ श्री गणेश गरिदिने महान् ऋषि अवतार वेद व्यासमा कोटी कोटी प्रणाम !

प्रणव या ओमकार ध्वनिको वर्णन गर्ने गायत्री माता मन्त्रको २४ अक्षरहरूमा २४ ऋषिहरू
आवद्ध छन्ं । अझ अनुसुया र अत्रि ऋषिका सन्तानका रूपमा अवतरित दत्तात्रयका २४ प्राणीरूपी गुरूहरू त कथा प्रसँगमा ऊत्तिकै प्रसिद्ध छन्! भारत वर्ष हिमवत्खण्ड नेपाल धरतीमा त अनगिन्ति महामानव,मनिषी, सद्गुरू,ज्ञानी, सिद्ध, महात्मा, विदुषी, पुण्यात्मा, र स्वयँ करोडौँ देवताहरू र भगवानले आदिले समेत जन्म भ्रमण तपस्या परिनिर्वाण स्वर्गारोहण लिएका कैयौँ कथा परिचर्चा किम्बदन्ती - हाल सम्म सभ्य राष्ट्रभक्त नागरिकमा मूखरित छदैँछ ।

सम्पूर्ण २४ ऋषिहरूमा हृदयत प्रणाम-

कपिल शौनक वत्स वेदव्यास र लोमश
कण्व पराशर अत्रि वशिष्ठ शुक्र ओजस !
भारद्वाज जमदग्नि याज्ञवल्क्य र गौतम
विश्वामित्र वामदेव अगस्त्य अति सज्जन!
कौशिक मुद्गल शान्त पुलस्त्य माण्डूकै ऋषि
दुर्वासा नारदै भक्त कश्यपादि अझै खुसी !

विभिन्न काल, स्थान र कार्य विशेषका लागि यिनै २४ मन्त्र द्रष्टा ऋषिहरूको जन्म, यिनै द्वारा जन-जीवन र मानव कल्याणका लागि काम लाग्ने प्रत्यक्ष एवँ विशिष्ट सद्विचार, सँरचना, सद्कृति, सत्प्रवृत्ति, सत्सँस्कार, ज्ञान र विज्ञान उपलब्ध गराई दिएका छन् ! यी महा-मानवहरूले प्राणी हितार्थ कस्ता कस्ता मनोभाव, गुण र जीवनोपयोगी सद्-शिक्षा दिएका छन् त ?

ऋषि-मनोभावका २४ लक्षण हरू -

श्रद्धा प्रज्ञान सद्ज्ञान शौच धर्म पराक्रम
हृदय-सत्य संस्कार संतोष स्वावलम्बन
व्यवस्था सृजन हेतु नियंत्रण उदारता
सरस साहसी ऐक्य संयम सहकारिता
आत्मीय श्रमता शील श्रेष्ठ भाव समन्वय
आस्तिक्य शीलता शान्ति निष्पक्ष सभ्य अन्वय
धृति क्षमा दम शौच विद्या निग्रह-ईन्द्रीय
धी सत्यम् अक्रोध पूर्ण अहिँसा शम निश्चय।

सबै प्राणीको कल्याण होस्, सबैको हृदयमा मँगलमय सात्विक भावको प्रस्फूरण र अँकुरित गराउने प्रेरणा प्राप्त होस् !

ऋषि पँचमी, २०१४

-अनन्तगोपाल 'ऋषाल'